بررسی رابطه بین فقر اقتصادی - اجتماعی روستایی و تخریب مراتع: مورد مطالعه بخش مرکزی شهرستان فارسان

در میان تمامی چالش‎های موجود در مسیر توسعه پایدار شاید بتوان گفت که دو مانع اساسی و مهم که به‎ویژه در کشورهای جهان سوم به طور جدی مطرح است، فقر و تخریب مراتع می‎باشد. این دو عامل از این حیث اهمیت ویژه می‎یابند که علاوه بر تأثیر منفی که هر یک بر دستیابی به توسعه پایدار می‎گذارند در یک رابطه تعاملی و تشدیدکننده با یکدیگر قرار گرفته و به عنوان یک بحران جدی توسعه کشورهای جهان سوم و محیط زیست جهانی را در معرض خطر و تهدید قرار می‎دهند. پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه فقر اجتماعی- اقتصادی روستایی و تخریب مراتع در بخش مرکزی شهرستان فارسان انجام شد. تحقیق حاضر از لحاظ نوع هدف کاربردی، از لحاظ میزان و درجه کنترل متغیرها، میدانی و به لحاظ روش شناسی از نوع همبستگی بود. ابزار گردآوری اطلاعات در پژوهش حاضر، پرسشنامه ساختارمند مشتمل بر چهار بخش بود. در بخش اول به سنجش میزان تخریب مراتع پرداخته شد، در بخش دوم به بررسی میزان دارایی های اجتماعی، در بخش سوم به بررسی دارایی های اقتصادی پرداخته شد و در بخش پایانی پرسشنامه نیز اطلاعات جمعیت شناختی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. این پرسشنامه، پس از تأیید روایی (صوری) و پایایی (آلفای کرونباخ از 79/0 تا 88/0) در اختیار پاسخگویان قرار داده شد. جامعه آماری، مناطق روستایی بخش مرکزی شهرستان فارسان بود (3502=n) که بر اساس جدول نمونه‏گیری کرجسی و مورگان، تعداد 346 خانوار به عنوان نمونه آماری مشخص گردید، که به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. برای تجزیه و تحلیل داده¬ها از نرم¬افزار آماری spss21 و نرم افزار excel2013 استفاده شد. از آن جایی که اولین قدم برای تفکیک افراد فقیر و غیرفقیر، تعیین خط فقر می¬باشد بر این اساس برای شناسایی پاسخگویان فقیر و غیر فقیر، خط فقر نسبی سرانه به دو روش 50 درصد و 66 درصد میانگین مخارج خانوار (ماهیانه) محاسبه شد. نتایج نشان داد که با احتساب خط فقر نسبی بدست آمده به روش 50 درصد میانگین مخارج خانوار (1213000 ریال برای سال 1393)، در مناطق روستایی بخش مرکزی شهرستان فارسان، حدود 14 درصد پاسخگویان به عنوان افراد فقیر، زیر خط فقر قرار گرفتند و 86 درصد نیز به¬عنوان افراد غیر فقیر بالای خط فقر قرار گرفتند. همچنین با احتساب خط فقر نسبی به روش 66 درصد میانگین مخارج خانوار (1601710ریال برای سال 1393)، ارقام مذکور به 26 و 74 درصد تغییر یافتند. همچنین، در این پژوهش دارایی‎های اجتماعی خانوارها در دو بخش رفاه اجتماعی و سرمایه اجتماعی مورد مطالعه قرار گرفت، با توجه به یافته‎های پژوهش میانگین کلی دارایی‎های اجتماعی پاسخگویان، کم رو به متوسط ارزیابی شد. علاوه بر سنجش وضعیت فقر، بنابر ماهیت مطالعه و اهداف مورد نظر، وضعیت تخریب مراتع توسط پاسخگویان نیز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که میانگین کل تخریب مراتع در منطقه مورد مطالعه، متوسسط رو به زیاد است و با توجه به نتایج تحقیق میانگین میزان تخریب مراتع توسط پاسخ گویان فقیر به طرز معنی داری بیشتر از پاسخ گویان غیرفقیر است. علاوه بر یافته های فوق، در این مطالعه، وضعیت شاخص های جمعیت‎شناختی پاسخگویان به ویژه در زمینه هایی نظیر سن، تعداد سال های تحصیل، وضعیت اشتغال، بعد خانوار، نسبت افراد دارای درآمد به بعد خانوار و همچنین رفاه اجتماعی، سرمایه اجتماعی بین دو گروه پاسخگویان فقیر و غیر فقیر (هم بر مبنای خط فقر 50 درصد و هم بر مبنای خط فقر 66 درصد) مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. بعلاوه، به منظور بررسی قدرت پیش بینی کنندگی گروه¬بندی پاسخگویان به دو دسته فقیر و غیر فقیر نیز از تحلیل ممیزی استفاده شد. شرح بیشتر یافته ها در متن پایان نامه آمده است.